Witaminy i minerały w ciąży
Czerw 25, 2014 Dieta w ciąży
Wyniki badań dotyczących wpływu kwasów tłuszczowych alfa-linolenowego (ALA), eikozapentaenowego (EPA), dokozaheksaenowego (DHA) na funkcjonowanie mózgu wskazują, że nawet mały niedobór DHA może zahamować rozwój psychomotoryczny dziecka. Ma również wpływ na zdrowie dorosłych. Może bowiem doprowadzić do zaburzeń emocjonalnych (takich jak depresja czy agresja), a także spowodować problemy z pamięcią w każdym wieku.
Omega –3 a system odpornościowy
Oleje rybie, będące bogatym źródłem niezbędnych nienasyconych długołańcuchowych kwasów tłuszczowych omega-3 mają wpływ na wiele czynników odpowiedzialnych za funkcję układu immunologicznego. Te tłuszcze biorą udział w syntezie eikozanoidów – biologicznie aktywnych substancji o charakterze hormonów tkankowych. Wykazano, że odpowiednie spożycie kwasów omega-3 ma wpływ immunomodulujący (hamuje powstawanie reakcji typu alergicznego). Alergia to patologiczna reakcja organizmu na alergeny, które dla zdrowego człowieka nie są szkodliwe. Układ odpornościowy alergików z nieznanych dokładnie powodów „myli” niegroźne dla zdrowych osób pyłki kwiatowe, cząstki pokarmu czy inne zwykle neutralne substancje, z groźnymi zarazkami lub pasożytami. Taka sytuacja mobilizuje komórki odpornościowe do wytężonej i przewlekłej walki z pozornym, lecz masowo napływającym „agresorem” (alergenem). Reakcja alergiczna organizmu na substancję zewnętrzną sprowadza się do nieprawidłowego rozpoznania jej składu chemicznego. Odbiera ją jako agresora „obcego” i „szkodliwego” dla zdrowia. Oznacza to natychmiastową mobilizację sił odpornościowych przeciwko „obcej” substancji. Układ odpornościowy (immunologiczny) rozpoczyna długotrwałą, intensywną „walkę” z substancją, która wniknęła do organizmu. Od tego momentu jest ona alergenem (antygenem). Może to być każda, nawet mikroskopijnej wielkości, substancja białkowa (roślinna lub zwierzęca). Wniknięcie alergenu do organizmu wyzwala silną akcję obronną układu odpornościowego. Uaktywniają się liczne komórki odpornościowe (np. limfocyty Th2), których zadaniem jest zniszczenie alergenu.
Układ odpornościowy zdrowego człowieka jest dobrze przygotowany do szybkiego usunięcia obcej, zagrażającej zdrowiu substancji, jaka wniknęła do organizmu. Układ immunologiczny noworodka jest w fazie tworzenia. Musi on czerpać substancje białkowe i długołańcuchowe niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) z mleka matki, w którym ich zawartość jest jednym z najważniejszych czynników wpływających na jego odporność. Odpowiednia podaż EPA w diecie dzieci powoduje hamowanie powstawania pozapalnych substancji. Dzięki temu zabezpiecza przed wywoływaniem objawów chorobowych. Niedobór tych kwasów uszkadza zdolność obronną układu immunologicznego. Człowiek ma dwa typy odporności:
- naturalną (wrodzoną), która chroni go przed patogenami natychmiast, bez uprzednich przygotowań
- nabytą, czyli zapamiętane i zapisane w genach informacje o niebezpieczeństwach, które układ immunologiczny nauczył się eliminować
Kwasy omega-3 wpływają korzystnie na odporność, nasilając odpowiedź immunologiczną na patogeny. Tym samym poprawiają odporność naturalną. Oznacza to, iż odpowiednia podaż kwasów omega-3 wzmacnia układ immunologiczny, chroniąc organizm przed infekcjami, chorobami autoimmunologicznymi czy innymi. Niezbędne więc wydaje się odpowiednio długie karmienie piersią dzieci, których matki również w swojej diecie muszą uwzględniać kwasy omega-3 z tłuszczu rybiego. W przypadkach możliwości ich niedoborów konieczne jest suplementowanie diety dziecka, np. tranem. Jest on doskonałym źródłem NNKT z rodziny omega-3.
Omega-3 a rozwój fizyczny dzieci
Wielu rodziców nie zdaje sobie sprawy jak ważna dla rozwoju fizycznego, emocjonalnego oraz intelektualnego dziecka jest odpowiednio zbilansowana dieta. Bardzo często zdarza się, że złe nawyki żywieniowe są przenoszone z naszego stołu na talerze maluchów, a one mają inne potrzeby niż dorośli. Przykładem tych różnic jest zapotrzebowanie człowieka na tłuszcze, które waha się w dość dużych granicach zależnie od wieku. Najwięcej energii pochodzącej z tłuszczów potrzebują niemowlęta, bo aż 41–45% wartości energetycznej diety. Właśnie pokarm matki całkowicie zaspokaja te potrzeby. Zmienia się to wraz z wiekiem. Już 0,5–1-roczne dziecko potrzebuje 35%, 1–6-letnie 32%, natomiast 7–9-letnie 30%.
Rozwój mózgu
Rozwój umysłowy człowieka rozpoczyna się już w okresie życia płodowego i związany jest wówczas bezpośrednio z kondycją organizmu matki. Badania naukowe potwierdzają, że kwasy tłuszczowe: ALA, EPA i DHA mają podstawowy wpływ na tworzenie takich elementów układu nerwowego jak:
- oczy
- mózg (około 60%)
- neurotransmitery (komórki przekazujące informacje)
Mózg dziecka ma podobną do dorosłego człowieka ilość neuronów. Różni się jednak ilością neurotransmiterów, które wzrastają w miarę rozwoju dziecka. Od ilości oraz możliwości przekaźniczych neurotransmiterów zależą zdolności percepcyjne i właściwa praca mózgu dziecka. O tym w dużej mierze decyduje odpowiednia ilość DHA.
Stara maksyma mówi: „ryby to pożywienie dla mózgu”. Dzisiejsi naukowcy dowiedli, że tym, co naprawdę żywi mózg i odpowiada za jego prawidłowy rozwój są NNKT, szczególnie DHA (zawarty w tłuszczu większości ryb). Odgrywa on ważną rolę w rozwoju mózgu i centralnego układu nerwowego u małych dzieci. Badania naukowe dowiodły, że dzieci otrzymujące dostatecznie duże dawki DHA wypadają lepiej w testach na inteligencję. Poszczególne obszary mózgu rozwijają się w różnym wieku i odgrywają odmienne role. Otoczki mielinowe wykształcają się w ogromnej większości obszarów mózgu w pierwszych dwóch latach życia człowieka. Obszary te zawiadują przeważnie zmysłami i aparatem ruchowym. Natomiast płaty czołowe odpowiedzialne są za bardziej złożone funkcje poznawcze, takie jak:
- planowanie przyszłościowe
- skupienie uwagi
- pamięć
- koncentrację
Rozwój tych obszarów następuje później i trwa jeszcze w okresie dojrzewania. Rozwój poznawczy dziecka obejmuje: umiejętność uczenia się, rozumienie, pamięć, uwagę oraz kreatywność. Czynniki środowiskowe mające wpływ na niego to: opieka rodzicielska, bodźce społeczne, uwarunkowania genetyczne, wykształcenie oraz dieta. Prawidłowy rozwój ośrodkowego układu nerwowego wymaga spożywania odpowiednich ilości określonych składników odżywczych. Należą do nich:
- żelazo;
- jod
- cynk
- białko
- kwasy tłuszczowe omega-3 (ALA, DHA, EPA)
- witaminy z grupy B (B₁, B₆, B₁₂, kwas foliowy)
ALA jest niezbędnym kwasem tłuszczowym pochodzącym z niektórych olejów i zielonolistnych warzyw. Jego obecność w diecie warunkuje prawidłowy wzrost i rozwój. W wielu krajach Europy zawartość EPA i DHA w dietach jest niska z uwagi na niewielkie spożycie ryb tłustych. Kwasy tłuszczowe DHA i EPA mają duże znaczenie dla kondycji mózgu. Mleko matki i tłuszcz rybi zawierają duże ilości DHA. Tran z wątroby dorsza jest wyjątkowo bogaty w ten wielonienasycony kwas tłuszczowy. W wielu krajach północnych małym dzieciom tradycyjnie podaje się tran z dorsza (zapewniający codzienną odpowiednią dawkę witamin A i D) oraz DHA.
Skutki niedoboru omega-3
Jednym z uznanych objawów niedoborów kwasu DHA u noworodków jest retinopatia wcześniaków, która może prowadzić do całkowitej utraty wzroku. Nagromadzenie DHA w siatkówce oraz korze wzrokowej jest największe w trzecim trymestrze ciąży i pozostaje wysokie po porodzie. Niedobór DHA powoduje zaburzenia widzenia u dzieci. W rozwoju umysłowym człowieka kluczowe znaczenie mają pierwsze 2–3 lata życia. Badania dowodzą, że dzieci, u których stwierdzono wyższą ilość DHA, lepiej widzą a ich umysł szybciej się rozwija. Niewłaściwa dieta może spowodować późniejsze problemy w przyswajaniu i przekazywaniu nabywanych informacji oraz niewielką kreatywność dziecka. Małe stężenia DHA u dzieci mogą być także przyczyną zespołu aktywności psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD). Choroba ta występuje u około 5% dzieci w wieku 6–9 lat. Badania ostatnich lat sugerują, że dieta wzbogacona w EPA i DHA pochodzące z ryb zmniejsza objawy tej choroby. Bardzo obiecujące są wyniki badań, które wykazują, że odpowiednie spożycie kwasu DHA wpływa na rozwój intelektualny dzieci.
Wyniki badań uczniów w wieku 6–9 lat przeprowadzone w RPA wskazują, że dieta wzbogacona DHA i kwasami omega-3 pozytywnie wpływa na ich rozwój poznawczy. Zalecane dawki spożycia kwasów omega-3 są w pełni bezpieczne. Jednak w przypadku kobiet w ciąży i małych dzieci powinno się unikać spożywania ryb morskich więcej niż raz w tygodniu. Istnieje bowiem zwiększone ryzyko zatrucia rtęcią i dioksynami, które kumulują się w rybach z akwenu mórz europejskich i arktycznych. W tej grupie konsumenckiej zalecane są suplementy pozbawione zanieczyszczeń i podlegające kontroli przez odpowiednie rządowe agencje.
